Hasip
Bingöl*
Giriş
Niyetine
Latin dilinde ruh hastası manasına gelen “alienus”tan müştak “alienare” kökünden
gelen “alienation” (=yabancılaşma)’nun kavramsal bağlamı dışında, felsefede kullanımı
çok eskiye dayanır. Fakat yabancılaşmayı
bir kavram olarak felsefede kullanmak Hegel’e nasip olacaktır. Kavramın
bireysel, siyasal ve toplumsal bağlamlarda, muhtelif zamanlarda kullanıldığını
biliyoruz. Bilhassa Alman filozof Karl Marx söz konusu kavramın toplumsal (geniş
bilgi için bkz. Sadık Kılıç, Yabancılaşma,
İnsana Karşı Toplumsal Süreç, İstanbul, 1984) boyutuyla
ilgilenmiştir. Kelimenin lügat manasını da göz önünde bulundurduğumuzda yabancılaşma, her ne kadar toplumsal
münasebet esnasında tezahür etse de, daha ziyade bireysel bir reaksiyon,
psikolojik bir durumdur. İnsanın içine fırlatıldığı (Heidegger) yerde, Varoluşunu idrak etmek, anlamlandırmak
için kendisine ve doğaya yönelmesiyle tebarüz eden yabancılaşma, aynı zamanda
insanın kendisine ve çevresine karşı mesafeli konuma gelmesi durumudur.
Psikiyatride normalden sapma, modern psikoloji ve sosyolojide ise başta kişinin kendisine, çevresine, içinde yaşadığı
topluma ve insanlara karşı duyulan çekiniklik ve yabancılık hissiyatı, felsefede daha farklı biçimde karşımıza
çıkar. Zira felsefî manada yabancılaşma, şeylerin, durumların bilinç için
yabancı, alakasız olması, önceleri ilgi duyulan şeylere, durumlara, iyi ilişki
halinde bulunulan kişilere karşı kayıtsızlık ve uzaklaşma, ilgi duymama,
tiksinti duyma vb. (Geniş bilgi için bkz. Paradigma Felsefe Sözlüğü)
anlamlara gelmektedir. Yabancılaşmanın edebiyatın ilgi alanına girmesi çok
eskiye dayanmasa da fazla yeni de sayılmaz. Aralarında Dostoyevski, Sartre,
Camus, Kafka, Herman Hesse, Canetti vs. dünya edebiyatının pek çok kıymetli
isminin bu konuyla ilgilendiğini, eserlerinde işlediğini biliyoruz. Osmanlı yahut
ondan tevarüs eden Türkiye edebiyatında da kimi yazarların yabancılaşma
konusuyla ilgilendiğini görmekteyiz. Ancak bu yazının konusu olmadığından
detaylara girmeyi gerekli görmüyorum. Bu yazıda Sabahattin Ali’nin Kürk Mantolu Madonna isimli romanında
yabancılaşma konusu üzerinde durulmuştur.
devamı... Yokuş Yol'a edebiyat dergisi, Sayı: 5 https://twitter.com/yokusyola
devamı... Yokuş Yol'a edebiyat dergisi, Sayı: 5 https://twitter.com/yokusyola
